BUZAĞILARDA BAKIM VE BESLEME
Değerli yetiştiriciler; işletmemizin geleceği buzağılarımızdır. Peki, buzağılarımızın bakım ve beslemesine ne kadar önem veriyoruz?
Buzağılarda doğumdan sonra yapılacak en önemli iş, doğumu takip eden ilk saatler içinde (ilk yarım veya bir saat) buzağıya ağız sütü denilen kolostrumun, mutlaka içirilmesidir. Buzağının hastalıklara karşı bağışıklık sistemini güçlendirecek ve buzağıyı en az 5-6 ay hastalıklardan koruyacak tek kaynak anasının verdiği ağız sütüdür. Eğer buzağı kendi anasını emmezse, ineğin memesi sağılarak biberon veya bir şişeden, ağız sütü buzağıya mutlaka içirilmelidir. Ağız sütünün yapısı saatler ilerledikçe normal süte dönmeye başladığı gibi, yine saatler ilerledikçe buzağının bu sütü bağırsaklarından emme yeteneği de azalır. Yetiştiriciler eğer buzağılarının kolayca hastalanmalarını önlemek ve daha güçlü olmalarını istiyorlarsa mutlaka doğumdan hemen sonra 2 litre, 12 saat sonra da yine en az 2 litre kolostrumu buzağıya içirmelidir. Buzağı yetiştirmede en önemli hususlardan biri budur. Gerekirse ilk saatlerde kolostrumu buzağıya zorla içirmek için mide veya yemek borusu tüpü veya özel besleme ekipmanlarından yararlanılmalıdır.
Doğumdan sonra inek sonunu, yani buzağıyı ana karnında saran yavru zarını yarım ila 8 saat içinde dışarı atar. Atılan son, hızla oradan alınarak uzaklaştırılmalıdır. Sonun atılması gecikirse bir veterinere başvurulmalıdır. Yine doğumdan kısa bir süre sonra doğum bölmesi temizlenir, yataklık sap-saman değiştirilir ve kuru yataklık konulur. Ananın memesi, meme başları ve gerisi ılık ve dezenfektanlı sularla yıkanarak temizlenir. Bu temizlik çok önemlidir, buzağı, kolostrum almadan önce mikroplarla temas etmemelidir. Bölmede otomatik suluk yoksa ineğin önüne temiz ve ılık su konur. Eğer buzağı meme başlarını bulup ememiyorsa ona elle yardımcı olunur. Normal şartlarda buzağı ilk iki saat içinde en az 2 litre ağız sütünü içtikten sonra anasının yanından ayrılmalıdır. Daha sonra buzağı bireysel buzağı bölmelerine veya tamamen kuruduktan sonra açık buzağı kulübelerine konur. Buzağı bölme veya kulübeleri temiz olmalı ve buzağının altına bol, temiz ve kuru yataklık konulmalıdır. Buzağıya doğumu izleyen saatlerde septisemi serumu yapılması buzağıyı isale bağlı ölümlerden korumada oldukça etkilidir.
Buzağıya ilk üç gün anasının verdiği kolostrum veya bunu takip eden geçiş sütü günde 3,5-4 litre olarak 3-4 öğünde verilir. Verilen günlük miktar buzağı doğum ağırlığının %10’unu geçmemelidir. Ananın verdiği fazla kolostrum dondurularak veya ekşitilerek saklanıp ileride başka buzağılara da içirilebilir. Genelde doğumu izleyen 4. gün sabahından itibaren buzağılar normal ahır sütü, yani karışık sütle beslenmeye başlanır. Süt, sağımı takiben anasından sağıldığı sıcaklıkta içirilir. Eğer soğursa 35-38° C ye kadar ısıtılmalıdır. Soğuk süt ishal yapabilir. Alternatif bir besleme olarak doğal süt yerine özel olarak üretilen ve bileşiminde mutlaka süt ürünleri de bulunan buzağı maması veya yapay süt denilen sütle de besleme yapılabilir. Buzağı maması kolostrum alımından hemen sonra verilebildiği gibi kimi yetiştiriciler bunu bir hafta, 10 günlük yaştan sonra vermeyi tercih etmektedirler. Burada kalite ve fiyat önemli bir faktördür. Buzağı mamaları üretici firmanın tavsiyelerine göre hazırlanıp, içirilmelidir.
Süt içirme programları buzağının doğum ağırlığına göre hazırlanır. Bu konuda önceden hazırlanmış çeşitli yayınlardaki programlardan yararlanılabilir. 5-6 haftalık bir sütle besleme programı uygun olup, bu süre içinde toplam 150-160 kg’lık süt veya yapay sütle besleme programı buzağı büyütmede yeterlidir. Günlük olarak buzağılara ilk iki hafta doğum ağırlığının %10’u, 3. Hafta %10-12’ si oranında süt veya buzağı maması içirilir. Daha sonraki haftalarda bu oran % 10 ve %8’e düşürülerek buzağı sütten kesilir. Günlük süt, sabah ve akşam iki öğün halinde içirilir.
Erken sütten kesme programlarında buzağıların önüne sütle beraber kaliteli, buzağı başlangıç yemi de konularak bu yemin tüketimine biran önce başlanılması esastır. Buzağı başlangıç yemlerinin pelet veya kaba kırılmış olarak hazırlanması tercih edilmelidir. Buzağı başlangıç yemleri %18-20 ham protein, %75-80 toplam sindirilebilir besin maddesi veya 3,11 Mcal/kg metabolik enerji (ME) içermeli, ham selüloz oranı en fazla %10-15 olmalıdır. Buzağı başlangıç yemlerinde üre bulunmamalıdır. Üre, 6 aylık yaşa kadar olan buzağılar için uygun değildir. Buzağı başlangıç yemleri 3-4 ay süre ile günlük 2-2,5 kg ‘a kadar verilir.
Buzağıya kaliteli yonca kuru otu veya baklagil-buğdaygil kuru otu karışımları en az 3-4 haftalık yaştan sonra verilmelidir. Kuru ot uzun kıyılmış veya peletlenmiş olarak verilmelidir. Kuru ot azdan başlayarak iştaha göre artırılarak verilir. Buzağılara öncelikle verilip, tüketilmesi gereken yem yoğun yemdir.
Doğumdan sonra ilk iki hafta içinde buzağılar her gün sık sık izlenerek hasta olup olmadıkları kontrol edilmelidir. Bu dönemde ishal ve su kaybı sonucu önemli buzağı kayıpları olabilmektedir. Hasta buzağılar derhal ayrılmalı ve bir veteriner hekime başvurarak vakit geçirmeksizin tedavilerine başlanmalıdır. İlerleyen haftalarda pnömoni (zatürre) de buzağılarda ölümcül olabilir. Buzağı ishalleri ve pnömoninin önlenmesi için süt ve su içirilen kapların temizlik ve dezenfeksiyonu, bakıcıların temizliği, küçük buzağıların birbirleri ile temas etmemesi, buzağı bölmeleri ve ahırın temizliği, iyi havalandırılması, içerinin ışık alması, amonyak gazı birikiminden kaçınılması önemlidir.
Buzağılar, süt içirme dönemi sonunda sütten kesimde üç gün üst üste en az 500-700 gram başlangıç yemi tüketiyor olmalıdır. Eğer buzağı bu kadar yemi tüketemiyorsa, son verilen miktar üzerinden bir süre daha süt içirilmeye devam edilir. Buzağıların önüne yemle birlikte temiz ve taze su konulmalıdır. Ancak 3 haftadan küçük buzağılara süt veya mama verilmeden hemen önce su verilmemelidir.
Buzağıların boynuzları 2 haftalık yaşta sodyum hidroksit, potasyum hidroksit gibi kimyasal boynuz körelticilerle veya bir aylık yaşa kadar elektrikli veya akülü boynuz körelticilerle yakılarak köreltilir. Dişi buzağıların olası fazla meme başları 2 aylık yaşta steril bir makasla kesilerek tentürdiyotla dezenfekte edilir.
Sütten kesilen buzağılar en az bir hafta, 10 gün daha bireysel bölme veya kulübelerde tutulduktan sonra 5-10’lu gruplar halinde bir arada büyütülebilir. Bu dönemde buzağılara iyi kaliteli kuru ottan yiyebileceği kadar verilir. 4. aydan itibaren buzağılara %15-16 ham protein ve %70-72 TSBM içeren buzağı büyütme yeminden verilmeye başlanır. Verilen kuru otun kalitesine bağlı olarak verilecek yoğun yem miktarı günlük 2,5-3 kg olup, bu miktar günlük iki öğüne paylaştırılarak verilir. Eğer verilen kuru otun kalitesi çok iyi ise yoğun yem 1,5-2 kg ile sınırlanır. Verilecek yoğun yemin besin maddeleri içeriği de verilen kaba yemin kalitesine göre ayarlanır. 4. aydan itibaren buzağılara günlük 0,5-1 kg’ dan başlanılarak yeşil çayır otu ve mısır silajı da verilebilir. Ancak verilecek mısır silajının kuru maddesi %30’un altında olmamalıdır. Eğer mısır silajının rasyondaki payı artarsa yoğun yemin protein içeriği %20-24’e çıkarılmalı ve mineral madde katkısı da unutulmamalıdır. Erkek ve dişi buzağılar 4 aydan sonra birbirinden ayrılmalıdır. Dişi danalara 6 aylık yaşta (4-8 ay arasında) Brusellosis’e karşı koruyucu olarak Brucella S-19 aşısı uygulanmalı, ayrıca IBR-PI3, Şap, BVD, Paratüberküloz, Yanıkara, Antraks (Şarbon), aşıları bir veterinere danışılarak zamanında ve gerekli tekrarları ile birlikte yaptırılmalıdır.